Gure hirien eta hiri-inguruneen hirigintza-eredua aldatzeko zurrunbilo baten erdian, lanean ari gara, korrika eta presaka, espazio publikoa biztanlearekin atseginagoa izan dadin eta sozializazioa, erosotasuna eta naturarekiko kontaktua bultza daitezen, bai eta motorrik gabeko mugikortasuna ere, ibilgailu pribatuaren kaltetan. Hori guztia bertan bizi diren pertsonen bizi-kalitatea eta ongizatea handitzeko eta hiriak bizitzeko gune erakargarri eta iraunkorrak izateko. Horien adibide dira Bartzelona eta bere superetxadiak, Paris 15 minutuko hiri gisa eta Freiburg alemaniarra hiri ekologiko eta jasangarriaren adibide gisa.
Horren guztiaren ondorioz, hiri-ingurunea zer den eta zer eskaini beharko lukeen birplanteatu eta birformulatu da. Ikuspegi estanko eta segmentatu batetik ikuspegi ekosistemiko batera igarotzen gara: begirada integral eta diziplina anitzekoa, giro jakin bateko elementu biotiko eta abiotiko guztiak aintzat hartzen dituena, eta elkarren artean oreka eta ongizatea bermatzeko dauden harremanak eta elkarreraginak. Begirada horrekin hasi ginen espazio horiek eman beharko lituzketen zerbitzu ekosistemikoak aztertzen.
Premisa horren pean, eskola-inguruneek osatzen duten ekosistema interakzio-espazio gisa aurkezten da, eta aldagai horiek guztiak balioan jarriko dituen ikuspegi integral baterako trantsizioaren bidean dago. Haurrak zaintzeko espazio giltzarri bat dela esan dezakegu, espazio horiek protagonismo handia hartzen baitute beren bizitzetan, bai horietan ematen duten denboragatik, bai hezkuntza-espazio eta sozializatzaile gisa jokatzen duten paper erabakigarriagatik, eta espazio hori ikastetxeak kokatuta dauden auzoetako bizilagunentzat ere hedatzen da. Eta familiei, lan-ekosistemei eta etorkizuneko belaunaldiei, azken batean; horra tximeleta efektua. Ekosistema baten adibide argia da. Ekosistema horretan, elkarri oso lotuta dauden hainbat elementuk elkarreragiten dute, eta, orain arte, elementu gehienak oharkabean igaro dira.
Eskola-ingurune horren muga geografikoak non jartzen ditugun, kontuan hartu beharreko elementuak eta elkarrekintzak zabaldu, dibertsifikatu eta konplexutu egiten dira. Zer elementuk definitzen dituzten eta espazioan nola banatzen diren komunitatearen osasunean eta ongizatean eragin zuzena duten faktoreak dira, eta egokituko zaizkion erabilerak baldintzatzen ditu, sozializaziorako, ikaskuntzarako, jolaserako, kirolerako eta curriculumerako espazio gisa.
Gainera, haurtzarotik aurrera eskola-jolastoki horiek taxutuz eta diseinatuz betikotu diren genero-harremanak eraldatzeko eta horietan eragiteko espazioak dira. Hala, azken urteotan, ekosistema konplexu horiek hausnartzeko eta birdefinitzeko prozesua hasi da, espazio gris, gogor eta homogeneo horiek espazio bizi, askotariko eta bizi diren ingurunean integratu bihurtzeko ahalegina eginez, bertan bizi diren elementu guztien elkarrekintzak sustatuz eta osasuna, hezkidetza eta gizarteko eragileen arteko bizikidetza sustatuz. Horrela, hiri-berroneratzeko politiketan kontuan hartu beharreko hiri-espazio estrategiko gisa kokatzen dira.
Eskola-inguruneak osasun-gune sustatzaile gisa ulertu behar dira, eskola-ingurune osasungarriak izan behar dute. Haurtzaroa etapa erabakigarria da giza garapenean, haurtzaroan eta helduaroan osasuna baldintzatuko duten etengabeko aldaketa biologiko, psikologiko eta sozialek markatuta. Eskolako jolastokietan eta haien inguruetan esku hartzeak, beraz, aukera estrategikoa eskaintzen du aurrean ditugun haurren osasunari eta garapenari buruzko erronkei heltzeko, eta, gainera, gizarteko belaunaldien arteko bizikidetza eta elkarreragina sustatzeko guneak dira. Osasunaren kontzeptu honetan ikuspegi integral eta ekosistemikoaren garrantzira itzultzen gara. Osasuna eskaintzen duen espazio batek kontuan hartu behar ditu osasunean eragiten duten aldagai guztiak, bai fisikoak, bai emozionalak.
Beraz, hiri-bilbean integratutako espazioez ari gara, jarduera fisikoa, mentala eta jolasa hainbat modu eta intentsitatetan sustatzen dituztenez; termikoki erosoak diren eta naturan integratuta dauden espazioak eskaintzen dituztenez; aisialdirako espazio heterogeneoak eta estetikoki atseginak eskaintzen dituztenez; ikuspuntu fisiko eta emozionaletik espazio seguruak eskaintzen dituztenez.
Naturak osasunean zehazki duen eraginean arreta jarriz, zenbakiek agerian uzten dute haurren ongizate fisikoan (Dadvand et al., 2015) eta emozionalean (Moll et al., 2022) naturarekiko kontaktuak duen garrantzia. Horrela, bizimolde hiritarrago batetik eratorritako naturarekiko kontaktu horren faltak naturako defizitagatiko nahasmenduak ekar ditzake, eta horrek ahulago egiten gaitu aldarte negatiboekiko eta gure gaitasun atenzionalen murrizketekiko (Louv, 2020). Are gehiago, “Childhood nature connection and constructive hope: A review of research on connecting with nature and coping with environmental” eta “Green Breaks: The Restorative Effect of the School Environment ‘s Green Areas on Children’ s Cognitive Performance” bezalako ikerketek agerian uzten dute naturadun eskolek haurren erresilientzia areagotzen dutela eta haien estresa arintzen dutela eta haien gaitasun atenzionalak hobetzen dituztela. Gainera, haurtzaroko naturarekiko harreman hori ingurumenaren aldeko jarrerekin zuzenean lotuta dagoela ikusi da.
Beraz, aldagai bakar batean (natura) esku hartuz, baina gainerako elementuekin duten harremana kontuan hartuta, zuzenean edo zeharka faktore askotan nola eragiten dugun ikusten dugu (erosotasun termikoa, estetika, ingurumen-kalitatea, ongizate emozionala eta ingurumenaren aldeko jokabideak sustatzea, besteak beste, hezkuntzakoaz gain). Adibide bat gehiago gure ekosistema bakoitza begirada holistikoaren ikuspegitik birpentsatzen eta eraldatzen jarraitzeko beharra defendatzeko. Horrenbestez, eskola-ingurune osasungarriak gure gizarteko harremanak eta gizarte-, hezkuntza- eta ingurumen-jokabideak eraldatzeko ahalmen handia duen gune estrategiko gisa aurkezten dira.
Hau da NAIDERen udaberriko argitalpenean jasotako artikuluetako bat.
Irudi nagusia: Bernard Spragg. NZ, Flickr
